Hiç tartışmasız viski denince akıllara gelen ilk ülkelerden biridir İskoçya. İskoçya’da faal olarak viski üreten 100’ün üstünde damıtımevi bulunuyor. Adanın her bir köşesine yayılmış bu damıtımevlerinde şu anda yaklaşık 20 milyon fıçı viski olgunlaşarak, şişelere konulmayı beklemektedir. Bu rakam İskoçya nüfusunun neredeyse 4 katı…

Günümüzde İrlanda, Japonya, Amerika, Kanada, Hindistan gibi birçok ülkede viski üretimi yapılmakta olsa da birçok viski severin gönlünde “İskoç“ların özel bir yeri vardır…

Peki nedir İskoç viskilerini bu kadar özel yapan şey?

İskoçya su kaynakları bakımından en önde gelen ülkelerden biridir. İskoçya’nın yüksek dağlarında granit kayalarından süzülen kaynak sularının dünyanın en yumuşak ve kaliteli sularından biri olduğu söylenir. Suyun viskinin en önemli bileşeni olduğunu düşünürsek, İskoç viskilerinin yapımında bu kalitede bir su kaynağının kullanılıyor olması tartışmasız İskoçların en büyük sırrı.

İskoçya viskisi ile meşhur olduğu gibi aynı zamanda nefes kesici doğa güzellikleri ile de adından söz ettiren bir ülkedir. Denizin ve bol yeşilliğin sağladığı temiz hava ile kuzeyde olmanın yaratttığı serin iklim viskiler için kusursuz bir olgunlaşma ortamı sağlıyor. Fıçılara giren viskiler bu elverişli İskoçya ikliminde uzun sürede ve ağır ağır olgunlaşıyor. İşte bu da İskoç viskilerini özel kılan diğer bir faktör.

İskoç viskilerini farklı kılan son faktör olarak da İskoçya’da fazlaca bulunan ve birçok damıtımevinde arpaları kurutmak için kullanılan bitki kömürü “Turba/Peat”yı söyleyebiliriz. Turbayı kısaca çürümüş bitki kalıntıları ve yosunlardan oluşan siyah renkte süngerimsi bir taşıl kömürü olarak tanımlayabiliriz.

Bu tanım ile turba kulağa pek hoş gelmemiş olabilir, fakat birçok viski severin (ben de dahil) çok hoşuna giden isli, dumanlı, füme ve ilaçsı notaların bu bitki kömürünün arpaların kurutulma aşamasında kullanılması ile viskilere geçtiğini belirtelim.

Lagavulin, Talisker, Caol Ila, Bowmore, Ardbeg, Laphroaig, Highland Park ve Benromach‘ı yapım aşamasında turba kullanılan ve tadım profilinde bahsettiğim notaları bulunduran viskilere örnek olarak gösterebiliriz.

İşte tüm bu nedenler sayesinde İskoçya’da bulunan damıtımevleri dünyanın en çok sevilen viskilerini/iskoçlarını üreterek viski severlere sunmaktadır.

Viskiyi İskoçlar mı buldu?

Birçok kişi viskiyi İskoçların bulduğunu düşünse de bu tezi kanıtlayacak herhangi bir döküman bulunmamaktadır. Bu nedenle “Viskiyi İskoçlar mı yoksa İrlandalılar mı buldu?” ile ilgili tartışmalar halen devam etmektedir. Viskiyi kimin bulduğunu kesin olarak bilmesek de tarihte ilk içinde “viski” geçen yazılı metnin İskoçlara ait olduğunu belirtelim.

1494 yılında dönemin İskoç Kralı IV. James, Lindores Manastırında keşişlik yapan John Cor’a “aqua vitae” (latincede yaşam suyu anlamına gelmekte) yapması için yaklaşık 580 kg arpa verilmesini emreder. Bu arpaların Exchequer Rolls’a yani kraliyet hazine defterine kaydı yapılır ve bu kayıt tarihte viskinin geçtiği ilk yazılı resmi belge olur.

Scotch/İskoç Viskisi Nedir?

Bir viskiye Scotch/İskoç diyebilmemiz için 4 özellik ararız.

1. İskoçya’da üretilmiş olmalıdır.
2. Yapımında maltlanmış/maltlanmamış tahıl ve su kullanılmadır.
3. Alkol oranı minimum %40 düzeyinde olmalıdır.
4. 700 lt’den büyük olmayan meşe fıçılarda en az 3 yıl süreyle olgunlaşmalıdır.

İskoç Viski Türleri Nelerdir?

İskoç viskileri de kendi içlerinde farklı türlere ayrılır. Literatürde birçok İskoç viski türü bulunsa da bunların en çok bilinenleri Single Malt Scotch (Tek Malt İskoç) ve Blended Scotch (Harman İskoç) viskileridir.

Tek Malt İskoç (Single Malt Scotch)

Bir viskiye tek malt İskoç viskisi diyebilmemiz için yukarıda belirttiğimiz İskoç viskilerinde bulunması gereken özelliklere ek olarak 1 şart daha aranır. Bu şart da, viskinin tek bir damıtımevinde üretilmesi gerektiğidir.

Tek malt viski genellikle İskoçya ile bağdaştırılsa da İrlanda, Japonya, Hindistan, Kanada gibi ülkelerin de kendilerine ait tek malt viskileri bulunduğunu belirtelim.

Örnek: Lagavulin 16, Talisker 10, Highland Park 12, Glenlivet Founder’s Reserve, Glenfiddich 15…

Harman İskoç (Blended Scotch)

Harman İskoç viskiler için kısaca 2 ya da daha çok damıtımevi tarafından üretilmiş malt ve tahıl viskilerinin ustalıkla harmanlanması ile oluşan İskoç viskileri diyebiliriz.

Harman İskoç viskilerinde 15 ila 40 adet arasında farklı tahıl ve malt viskiler bulunur. Bu viskiler damıtımevinin baş harmancısı tarafından özenle seçilir.

Harman İskoç viskilerine örnek olarak hem dünyada hem de ülkemizde en çok satılan viskiler arasında yer alan Johnnie Walker ve Chivas Regal‘i verebiliriz.

Harman viskileri hakkında daha detaylı bilgi almak için “Harman Viskiler & Viski Harmanlama Sanatı” yazımı okuyabilirsiniz.

İskoçya Viski Bölgeleri

İskoçya’da 6 farklı viski bölgesi bulunuyor. Bunlar;

• Speyside
• Highland
• Lowland
• Islay
• Islands (Adalar)
• Campbeltown

İskoç viskilerinin tadım profilleri bulundukları bölgelere bağlı olarak değişiklik gösterir. Her bir bölgenin birtakım karakteristik özellikleri vardır. Arada istisnalar olsa da aynı bölge içerisindeki viskilerden yakın notaları alabilir ve bu viskilerin tadım profillerini birbirlerine benzetebilirsiniz.

İskoçya’da bulunan 6 farklı viski bölgesini ve özellikleri kısaca özetlemeye çalışacağım. Öncelikle Speyside ile başlayalım.

Speyside

İskoçya’da üretilen tek maltların neredeyse %60’ına ev sahipliği yapan Speyside için İskoçya’nın en önemli viski bölgesi diyebiliriz. Adını içinde barındırdığı Spey Nehrinden alan Speyside, haritada ufak bir yer kaplasa da yaklaşık 50 damıtımevine ev sahipliği yaparak bu alanda liderliği elinde bulunduruyor.

Bu bölgeden çıkan viskiler genellikle meyvemsi, çiçeksi ve zengin tadım profilleri ile biliniyor. Dünyanın en çok satan tek maltları Glenlivet ve Glenfiddich‘in de bu bölgede yer aldığını belirtelim.

Speyside’da yer alan damıtımevlerinden birkaçı: Aberlour, Macallan, Balvenie, Cardhu, Cragganmore, Strathisla, BenRiach, Glenrothes….

Speyside hakkında detaylı bilgi almak için bu bölgeye yaptığım geziden notlarıma göz atabilirsiniz.

Highland

Highland bölgesi, İskoçya’daki viski bölgeleri arasındaki en geniş alana sahip bölge. Bu bölgede 30’a yakın damıtımevi bulunuyor ve İskoçya’da üretilen malt viski üretiminin yaklaşık %25’i bu bölgede yapılıyor.

Highland bölgesi çok büyük bir alan olduğu için çok farklı tat profillerinde viskileri bünyesinde barındırıyor. Örnek vermek gerekirse, bölgenin batısında yer alan Oban tuzlu notaları ile bilinirken, doğu tarafta yer alan Ardmore isli yapısıyla, kuzeyde bulunan Glenmorangie ve Dalmore kompleks tatlarıyla, bölgenin ortasında bulunan Aberfeldy ise meyvemsi notaları ile öne çıkmaktadır.

Gördüğünüz gibi Highland bölgesinde neredeyse her tat profilinde bir marka bulunuyor. Bu nedenle Speyside bölgesinde bulunan viskiler için yapılan tadım profili genellemesini Highland için yapmak pek mümkün değil.

Highland’de bulunan diğer damıtımevlerine birkaç örnek vermek gerekirse: Old Pulteney, Clynelish, Tomatin, Glendronach, Glengoyne, Dalwhinnie…

Lowland

Lowland, adından da anlaşılacağı üzere İskoçya’nın aşağısında yani İngiltere’ye en yakın kısmı olan adanın güneyinde bulunuyor. Bu bölge İskoçya’nın en önemli 2 şehri Edinburg ve Glasgow’u da içinde barındırıyor.

Lowland, 1800’lü yılların başlarında İskoçya’nın en aktif viski üreten bölgelerinden biri iken şu anda sadece 13 damıtımevine ev sahipliği yapmaktadır. Bu damıtımevlerininin büyük bir kısmı tahıl viski üretmektedir. Ülkemizde de çeşit olarak oldukça sınırlı olan Lowland viskileri arasında en öne çıkan isimler Auchentoshan, Glenkinchie ve Ailsa Bay.

Eski dönemlerde Lowland bölgesinde damıtımevleri viskilerini aynı İrlandalılar gibi 3 kere damıtırlardı. Bu durum Lowland’i viskilerini 2 kere damıtan diğer tüm İskoç bölgelerinden farklı kılıyordu. Fakat şu anda bu geleneği Auchentoshan devam ettirmektedir.

Lowland viskileri genellikle hafif, yumuşak içimli, kuru ve meyvemsi yapıları ile bilinmektedir.

Islands (Adalar)

Islands (Adalar) bölgesi Highland bölgesinin etrafında yer alan adaları kapsamaktadır. Aslında adalar bölgesi birçok resmi kaynakta Highland’e bağlı olarak gösterilmektedir. Fakat adalarda üretilen viskilerin tadım profilleri Highland viskilerinden belirgin bir şekilde farklılık gösterdiği için, adaları farklı bir bölge olarak belirten kaynakların sayısı da bir hayli fazladır. Ben de bu nedenle adaların farklı bir bölge olarak düşünülmesi gerektiğine inanıyorum.

Peki adalardan çıkan viskilerin ne gibi farklılıkları bulunuyor?

Island viskilerinde tuz, iyot, yosun, istiridye ve benzer deniz notaları en sık rastlanan notalardır. Bunun en büyük sebebi olarak viskilerin olgunlaşma dönemlerinde viski yapım sürecinin en önemli aşamalarından biri olan arpaların kurutulması aşamasında “Turba/Peat” kullanılmasıdır. Turba ile kurutma işlemi viskiye dumanlı/smoky, füme ve isli bir karakter kazandırmaktadır.

Bölgede bulunan damıtımevleri: Highland Park, Jura, Arran, Scapa, Abhainn Dearg, Tobermory ve benim de favori viskilerim arasında yer alan Talisker.

Islay

Islay bölgesi (okunuşu Ay-la), İskoçya’nın batı kıyısında bulunan ufak bir alanı kapsamaktadır. Bu ufak alan Lagavulin, Ardbeg, Laphroaig, Bowmore, Caol Ila gibi ikonik damıtımevlerine ev sahipliği yapmaktadır.

Islay viskilerini tadım profillerine göre diğer tüm iskoç viskilerinden ayrı bir yere koyabiliriz. Bu bölge viskileri daha şişelerinin kapakları açıldığı anda bile odayı saran yoğun turba ve is notaları ile biliniyor.

Birçok viski severin “çok ağır” viskiler olarak tanımlayabileceği Islay viskileri hiç şüphesiz ki herkesin damak tadına göre değil… Islay viskilerinden biri olan Laphroaig için “Ya nefret edersiniz ya da aşık olursunuz” yorumu oldukça sık söylenir. Bence bu yorumu birçok Islay’lı için söyleyebiliriz.

Island viskilerinde olduğu gibi Islay viskilerinde de turbalı ve isli notaların kaynağı arpaların kurutulmasında kullanılan “Peat/Turba”dır.

Islay viskilerinin genellikle yoğun turbalı, isli ve kuru bitişli olduğunu söyleyebiliriz. Bunlara ek olarak süet, deri veya ilaç gibi sentetik notalar da tadım Islay viskilerinin tadım profillerinde yer almaktadır.

Islay bölgesinde aktif olan 9 damıtımevi bulunuyor. Ardbeg, Lagavulin, Laphroaig, Kilchoman, Bruichladdich, Caol Ila, Bunnahabhain, Bowmore ve Ardnahoe.

Islay bölgesi hakkında daha detaylı bilgi edinmek için “Islay Viskileri Hakkında Her Şey” yazısına göz atabilirsiniz.

Campbeltown

Aynı Lowland bölgesi gibi Campbeltown da eski günlerini arayan viski bölgelerinden biri… Bir dönem yaklaşık 30 damıtımevini ev sahipliği yapan bu ufak bölgede şu anda sadece 3 damıtımevi bulunuyor. Bunlar; Springbank, Glengyle ve Glen Scotia.

Campbeltown viskileri için genel tadım profili olarak meyvemsi, karamel ve çikolata notalarının hakim olduğu ve turba kullanımından dolayı isli/turbalı viskiler olduğunu söyleyebiliriz.

Bu yazı ilginizi çektiyse;

Viski hakkında diğer temel bilgiler için…

İskoç viskileri tadım notları için…