Viski denildiği zaman birçok viski meraklısının aklına İskoçya geldiği bir gerçek. Fakat İskoçlar viski dünyasını fethetmeden önce İrlandalılar vardı! Bir zamanlar yaklaşık 1300’e yakın damıtımeviyle ve ürettiği başarılı viskilerle dünyanın viski başkenti sayılan İrlanda, yıllar içerisinde yarışta çok geride kaldı ve bayrağı İskoçlara devretti…
Son yıllarda ise İrlanda viskilerinin küllerinden doğarak tekrar yükselişe geçtiğini görüyoruz.
Yeni açılan damıtımevleri, yapılan milyon dolarlık yatırımlar ve markaların çıkardığı başarılı ekspresyonlarla İrlandalılar viski dünyasında tekrar “Ben de varım” demeye başladı.
İrlandalılar yapılan tüm bu yatırım ve yeniliklerin meyvelerini yavaş yavaş toplamaya başladı bile! Gerek pazar araştırmalarından ortaya çıkan pozitif rakamlar, gerekse uluslararası yarışmalarda alınan başarılar, İrlanda için gelecek adına oldukça umut vaat edici…
Bu yazımda, son günlerde adını sıkça duymaya başladığımız İrlanda viskilerinden, İrlanda viski tarihinden, kültüründen, damıtımevlerinden ve öne çıkan İrlandalı viski markalarından bahsedeceğim.
İrlanda & Viski Tarihine Kısaca Bir Bakış
Viski denildiği zaman akıllara ilk gelen ülke hiç süphesiz İskoçya’dır. Gerek popülarite, gerek satış rakamları, gerekse damıtımevi sayısı olarak İskoçya’nın viski konusunda gerçekten birçok ülkeyi geride bıraktığını söyleyebiliriz. Fakat bu durum her zaman öyle değildi…
İrlanda’nın bir zamanlar yaklaşık 1300’e yakın damıtımevine ev sahipliğine yaptığını biliyor muydunuz?
1700’lü yılların sonlarında İrlanda’da kayıtlı olarak viski üreten tam olarak 1228 tane damıtımevi bulunuyordu! Bu nedenle de İrlanda bu dönemlerde viskinin başkenti olarak kabul ediliyordu…
İlerleyen yıllarda bu sayı dramatik bir şekilde düşmüş… Kayıtlara göre 1790’da 246 damıtımevi, 1821’de ise 32 damıtımevi viski üretmeye devam ediyordu. 1970’li yıllara geldiğimizde damıtımevi sayısı 2’ye kadar düşmüş (Bushmills ve New Midleton). Günümüzde ise İrlanda’daki damıtımevi sayısı 30 civarındadır.
İrlanda’daki damıtımevi sayılarındaki bu düşüşün ana sebepleri olarak, sektörde uygulanan ağır vergi politikaları, 1919’da patlak veren İrlanda bağımsızlık savaşı ve İrlanda için büyük bir pazar olan Amerika’da içki yasağının başlamasını gösterebiliriz.
Geçmiş yıllardaki damıtımevi sayılarına ek olarak tarihsel olarak baktığımızda da, İrlanda’nın viski tarihinde oldukça önemli bir yeri sahip olduğunu görüyoruz!
Her ne kadar viski üretimine dair ilk yazılı kayıt İskoçya’ya ait olsa da (1494), viski üretiminin İrlanda’da geliştirildiğine dair çok ciddi kaynaklar bulunuyor. Bu kaynaklarda net bir tarih belirtmese de, 1200’lü yıllarda viski üretiminin ilk olarak, İrlanda’ya göç etmiş keşişler tarafından yapıldığı söyleniyor.
Son olarak, Coffey (Kolon) imbiklerini ve sürekli damıtım metodunu geliştirerek, harman viskilerin ortaya çıkmasında büyük rol oynayan mucit Aeneas Coffey‘in de bir İrlandalı olduğu belirteyim.
Harman viskilerin olmazsa olması tahıl viski üretiminin mümkün kılan Coffey imbikleri.
İrlanda Viskisi Nedir?
İskoçya, Amerika ve diğer birçok viski üreten ülkede olduğu gibi İrlanda’da da viski üretimine dair birtakım yasalar bulunuyor. Bu yasalar İskoçya ve Amerika’daki kadar katı değil, fakat yine de viski üretimine belli bir standart getirmeyi amaçlıyor.
İrlanda’da viski tanımı, 1980’de uygulamaya konulan Irish Whiskey Act (İrlanda Viski Yasası) ile yapılmış.
Bir viskiye “İrlanda Viskisi” diyebilmemiz için gereken şartlar şu şekilde:
- İrlanda’da üretilmiş olmalıdır.
- Alkol oranı minimum %40 düzeyinde olmalıdır.
- 700 lt’den büyük olmayan ahşap fıçılarda en az 3 yıl olgunlaşmalıdır.
Bu maddelerde iki konuya dikkatinizi çekmek istiyorum:
3 Damıtım: Bildiğiniz üzere İrlanda viskileri 3 kere damıtılmasıyla bilinir, fakat İrlanda viski yasalarında bu konuda bir zorunluluk bulunmuyor. Yani 2 kere damıtarak da İrlanda viskisi üretmek mümkün (Örneğin; Connemara). Bu nedenle 3 kez damıtım detayı için daha çok bir tercih veya geçmişten kalan bir gelenek diyebiliriz.
Turba (Peat) ve Fıçı: Diğer konu ise, İrlanda’da viski üretiminde peat (turba) kullanımını engelleyen bir madde olmaması ve yeni fıçı kullanımına dair bir şartın bulunmaması. Fakat bunlar yazılı olarak belirtilmese de, İrlanda’da yeni fıçının pek tercih edilmediğini ve turba kullanımının da çok sayılı olduğunu (Örneğin; Connemara) görüyoruz.
Viski konusunda İrlanda ve İskoçya arasındaki rekabet malumunuz… İrlanda’da Teeling damıtımevi gezim sırasında tur rehberimizin “İskoçlar viskiyi 3 yıl, İrlandalılar ise 3 yıl ve 1 gün olgunlaştırır” şeklinde bu rekabeti gösteren esprili bir cümle kurmuştu.
İrlanda Çeşitleri Nelerdir?
Single Malt (Tek Malt):
Pot Stil denilen geleneksel bakır imbiklerde %100 maltlanmış arpadan damıtılmış, tek bir damıtımevinde üretilen viskilerdir. Tanım olarak İskoçya malt viskileriyle aynı diyebiliriz. (Örneğin: Bushmills Single Malt, Connemara Peated, Teeling Single Malt)
Grain (Tahıl):
Coffey imbiği olarak bilinen sanayi tipi imbiklerde sürekli damıtım tekniğiyle damıtılan viskilerdir. İçerisinde arpaya ek olarak buğday, mısır veya yulaf gibi diğer tahılları da barındırabilir. (Örneğin: Greenore 8, Teeling Single Grain)
Blended (Harman):
2 veya daha fazla malt, tahıl veya Pot Still viskinin karışımından oluşan viskilerdir. (Örneğin: Jameson, Tullamore D.E.W, Bushmills, West Cork)
Pot Still:
Malt viskiler gibi geleneksel Pot Still imbiklerde damıtılan, fakat malt viskilerden farklı olarak üretiminde sade maltlanmış arpa değil aynı zamanda maltlanmamış arpa da kullanılan viskilerdir.
Single Pot Still:
Tek bir damıtımevinde üretimiş Pot Still viskilerdir. (Redbreast, Green Spot, Yellow Spot)
Pot Still viskiler hakkında detaylı bilgi için “Single Pot Still Viski Nedir?” yazıma göz atabilirsiniz!
İrlanda vs İskoçya
Viski konusunda İrlanda ve İskoçya arasında yüzyıllardır süre gelen tatlı bir rekabet vardır. Bu rekabette kazananın kim olduğunu söyleyemeyiz, nitekim ikisinin de birbirinden zengin markaları ve güzel ekspresyonları bulunuyor. Fakat iki ülke arasındaki birtakım farklardan bahsedebiliriz.
Damıtım: İrlanda ve İskoçya viskileri arasındaki en temel fark damıtım sayıları. İskoçlar viski üretiminde 2 kez damıtım yaparken, İrlandalılar 3 kez damıtım yapmayı tercih ediyor. Tabii ki Auchentoshan (3 kez damıtım yapan tek İskoç damıtımevi) ve Connemara (2 kez damıtım yapan İrlandalı) istisnalar mevcut.
İrlandalılar viskilerini 3 kere damıtarak daha yumuşak, meyvemsi ve kolay içimli viskiler ortaya çıkardıklarını söylerken, İskoçlar ise buna “Ben senin 3 kere damıtarak yaptığını 2 kere damıtarak yapıyorum” diyerek cevap verirler.
Whisky / Whiskey: İki ülke viskileri arasında en gözle görülür fark. İskoçlar viskiyi “Whisky” olarak yazarken, İrlandalılar -e eklentisiyle “Whiskey” olarak kullanırlar.
Bu konuda Kanada ve Japonya gibi ülkeler İskoçya’yı izleyip Whisky’i kullanırken, Amerikalılar İrlandalılara uyup Whiskey’i tercih etmişler.
Bu konuyu veviski.com’daki ilk yazılarımdan biri olan “Whisky mi, yoksa Whiskey mi?” yazımda anlatmıştım.
Turba (Peat): Birçok viski eğitiminde turbanın sanki İskoçya’ya özel olduğuna ve İrlanda’da kullanılmadığına dair bir anlatım olur. Genel olarak turba kullanımına İrlanda’da pek rastlamasak da, burada hiç turba kullanılmıyor demek yanlış olur. Buna en güzel örnek, benim de çok sevdiğim Connemara Peated‘dır.
Benzer şekilde, tüm İskoç viskilerinde de turba kullanılmadığını belirteyim.
İrlanda Viskilerinin Genel Özellikleri
Tıpkı İskoçya’da olduğu gibi İrlanda’da çeşitli karakterlerde birçok viski üretilmektedir. Fakat çeşitlilik açısından bu yelpazenin biraz daha dar olduğunu söyleyebiliriz.
İrlanda viskilerinin büyük bir çoğunluğu yumuşak içimli ve meyvemsi harmanlar olarak öne çıkıyor. Bunun dışından dolgun ve yoğun aromalara sahip Single Malt ve Single Pot viskiler de bulunuyor. İsli viskilere ise İrlanda’da şimdilik tek örnek verebiliyoruz.
Farklı karakterli viskilere birkaç örnek vermek gerekirse;
- Yumuşak ve Meyvemsi: Jameson Original, Bushmills, Tullamore D.E.W, West Cork, Teeling Single Grain.
- Dolgun ve Meyvemsi: Green Spot, Teeling Single Malt, Jameson Caskmates Stout Edition.
- Baharatlı ve Güçlü: Redbreast 12, Bushmills 10, Bushmills Black Bush, Tullamore D.E.W Phoenix, Teeling Small Batch.
- İsli: Connemara Peated, Connemara Turf Mor.
İrlanda’da, İskoçya’da olduğu gibi farklı viski bölgelerinden ve bu bölgelere has karakterlerden bahsedemiyoruz. Bildiğiniz üzere İskoçya’da viskiler üretildikleri bölgeye bağlı olarak farklı karakterlere sahip oluyor. Örneğin, Islay’da isli, Speyside’da ise daha çok meyvemsi viskiler üretilmesi gibi… (İskoçya’daki Viski Bölgelerine buradan göz atabilirsiniz.)
İrlanda Viski Markaları ve Damıtımevleri
Yazımın başında da belirttiğim gibi bir zamanlar 2000’e yakın damıtımevine ev sahipliği yapan İrlanda’da bu sayı ilerleyen yıllarda dramatik bir şekilde düşmüş. Fakat son yıllarda İrlanda viskileri adeta küllerinden doğuyor diyebiliriz. İrlanda’nın farklı bölgelerinde açılmış veya açılmayı bekleyen birçok damıtımevi bulunuyor.
İrlanda’da şu anda viski üretimi yapan yaklaşık 30 adet damıtımevini bulunuyor. Öne çıkan damıtımevleri şu şekilde:
Cooley
Cooley damıtımevi, 1987’de John Teeling’in bir patates fabrikasını damıtımevine dönüştürmesiyle hayata geçmiş. Cooley çatısı altında Connemara, Tyrconnell, Kilbeggan, Greenore gibi malt ve tahıl viskiler üretiliyor.
Cooley damıtımevi 2011 yılında 95 milyon $ karşılığında, bünyesinde Jim Beam, Maker’s Mark, Laphroaig, Bowmore, Ardmore, Auchentoshan, Yamazaki, Hakushu, Hibiki gibi markaları barındıran Beam Suntory tarafından satın alındı.
Kilbeggan
1757’de kurulan ve 1900’lü yıllarında zor günler geçirdikten sonra 1957’de kapatılan Kilbeggan damıtımevi, uzun bir aradan sonra 2007’de tekrar üretime başladı. Cooley damıtımevinin kardeşi diyebileceğimiz Kilbeggan, Cooley ile beraber 2011’de Beam Suntory tarafından satın alındı.
Kilbeggan damıtımevi, 1800’lü yıllara ait dünyanın en eski Pot Still imbiğine ev sahipliği yaptığını da belirteyim.
Dünyanın en eski Pot Still imbikleri
New Midleton
John Power & Son, John Jameson & Son ve Cork Distilleries Company firmaları 1966’da bir araya gelerek Irish Distillers grubunu oluştururlar. Grup, farklı damıtımevlerinde yaptıkları üretimi tek çatı altında toplamak amacıyla 1975’te New Midleton damıtımevini kurar.
New Midleton damıtımevinin çatısı altında Jameson, Powers, Paddy, Midleton, Redbreast ve Green Spot gibi farklı karakter ve türlerde viskiler üretiyor.
Damıtımevi 1988’de Pernod Ricard tarafından satın alındı.
Old Bushmills
1608’de damıtım lisansını alan Bushmills damıtımevi bu alanda en eski damıtımevi olma özelliğini taşısa da damıtımevinin kurulması 1780’li yılları bulmuş.
2014’de Pernod Ricard’dan Diageo çatısı altına geçen Old Bushmills damıtımevinde, hem harman hem de single malt viski üretimi yapılıyor.
Teeling
Teeling damıtımevi, 2015 yılında Jack ve Stephen Teeling tarafından kuruldu. 125 yılın ardından, bir zamanlar dünyanın viski başkentlerinden biri olan Dublin’de açılan ilk yeni damıtımevi olan Teeling, aynı zamanda 1976’dan beri Dublin’de viski üreten ilk damıtımevi olma özelliğini taşıyor.
Son yıllarda sıkça adından bahsettiren Teeling, birçok uluslararası yarışmada kazandığı ödüllerle de dikkat çekiyor.
Teeling damıtımevine yaptığım gezi hakkında notlarım göz atmak ve marka hakkında detaylı bilgi almak için “Küllerinden Doğan Bir İrlandalı: Teeling” yazım göz atabilirsiniz.
Tullamore
Tullamore damıtımevi ilk olarak Daniel E. Williams (D.E.W) tarafından 1829’da kurulmuş. Damıtımevi ekonomik nedenlerden dolayı 1954’de kapatılınca Tullamore D.E.W markası, John Powers & Co. firmasına geçmiş ve üretime Midleton damıtımevinde devam edilmiş.
Tullamore D.E.W markasının 2010 yılında William Grant & Sons tarafından alınmasıyla, 2014’te yeni bir damıtımevi açılarak (Tullamore), üretim buraya alınmış.
İrlanda’da yakın zamanda açılan damıtımevlerine birkaç örnek vermek gerekirse;
Ballykeefe (2017), Connacht Whiskey Company (2014), Clonakilty (2016), Walsh Whiskey Distillery (2016) Shed Distillery (2014), Renegade Waterford (2016), Rademon Estate (2015), Powerscourt (2018), Killowen (2019) Dublin Liberties (2018), Echlinville (2013), Slane (2018), Pearse Lyons (2017), Dingle Distillery (2012), Glendalough (2013), Great Northern (2015), West Cork (2003).
Günümüzde İrlanda Viskileri
İrlanda viskilerinin artan popülaritesini son yıllarda düzenli bir şekilde artan satış rakamlarında da görmek mümkün. Birçok viski pazarında İrlanda viskileri, en çok büyüyen kategorilerden biri olarak da dikkat çekiyor.
İrlanda viskilerinin giderek artan popülaritesini temelde birkaç nedene bağlayabiliriz:
- İrlanda’da yeni açılan ve açılması planlanan damıtımevleri.
- Markaların inovatif yeni ekspresyonlar çıkarması (Jameson Caskmates, Redbreast Lustau, Tullamore D.E.W. Cider Cask Finish gibi…).
- Uluslararası viski yarışmalarında alınan başarılar.
- Tüketiciler arasında Single Pot Still kategorisinin yavaş yavaş daha çok talep görmeye başlaması.
- Barmenlerin yumuşak ve uyumlu karakterleri nedeniyle yeni nesil birçok kokteylde İrlanda viskilerine yer vermesi.
Son olarak;
Hiç şüphe yok ki önümüzdeki yıllarda İrlanda viskilerinin yükselişine tanık olmaya devam edeceğiz. Kim bilir belki bir zamanlar dünyayı kasıp kavuran ve tüm viski pazarlarını domine eden İrlanda viskileri eski günlerine kavuşur…
Bu yazı ilginizi çektiyse;
İrlanda viskileri tadım notlarım…
Bir İrlanda klasiği olan Single Pot Still viskiler hakkında detaylı bili almak için…
Leave a Reply